Charakterystyczną cechą surowców roślinnych jest zmienny skład chemiczny, zależny od warunków ekologicznych. Na skład ilościowy i jakościowy surowca pochodzącego z tego samego gatunku rośliny wpływa klimat (np. opady, nasłonecznienie, długość okresu wegetacji), gleba, stadium rozwojowe i czynniki genetyczne warunkujące istnienie ras chemicznych (chemotypów) w obrębie jednego gatunku. Jest to największy problem dla przemysłu, bowiem do produkcji otrzymują surowiec zmiennej jakości, niejednolity i w celu przygotowania z niego preparatu gotowego konieczna jest standaryzacja na zawartość jednego lub kilku najważniejszych składników czynnych. Stąd wynika preferowanie surowców z określonego rejonu geograficznego i z upraw, przez co możliwe jest nadzorowanie składu jakościowego i ilościowego surowca. Aby surowiec zielarski posiadał jakość farmaceutyczną musi spełniać wymogi farmakopei danego kraju (np. Farmakopei Tureckiej), albo zespołu krajów mających wspólną farmakopeę, np. Farmakopea Europejska. Farmakopea wymaga, aby surowiec zawierał określoną, minimalną (nie mniej niż…) zawartość składników najbardziej aktywnych i możliwych do zbadania (kontroli). Surowce zielarskie o mniejszej zawartości składników aktywnych są przeznaczone do celów weterynaryjnych, paszowych, spożywczych i kosmetycznych. Najdroższe surowce są jakości farmaceutycznej oraz surowce standaryzowane. Wymogi (przepisy) farmakopealne dotyczą również preparatów ziołowych (galenowych) sporządzonych z surowców zielarskich.
Standaryzacja surowców i przetworów zielarskich gwarantuje odpowiednią wartość, efektywność farmakologiczną (leczniczą), kosmetyczną i spożywczą (odżywczą, pokarmową). Jest oparta na wynikach badań cech makroskopowych, mikroskopowych, chemicznych (zawartość składników), fizykochemicznych, biologicznych (na żywych organizmach, hodowlach komórkowych i tkankowych). W praktyce przemysłowej po ustaleniu składu ilościowego możliwe jest dopełnienie zawartości jednego lub kilku składników kluczowych poprzez dodanie czystych substancji roślinnych lub ekstraktów skoncentrowanych o wiadomych parametrach. Jeżeli więc, np. w zielu tymianku, który spełnia wszystkie wymogi, ale brakuje w nim olejku eterycznego, możliwe jest jego dodanie w postaci czystej dla uzyskania oczekiwanej ilości. Podobnie z alkaloidami, np. gdy brakuje w surowcu alkaloidów izochinolinowych – w Macleaya cordata Willdenow (bokkonia sercowata, obrzan sercowaty) dodawany jest koncentrat (ekstrakt) z tej rośliny dla otrzymania przewidywanej zawartości tychże alkaloidów.
Surowce mianowane (titrata) zawierają związki aktywne w określonych granicach ilościowych, nie mniej niż… i nie więcej niż… (minimum i maximum). Dla przykładu wg British Pharmacopoeia z 1963 r. Ipecacuanha Tincture (nalewka z wymiotnicy) powinna zawierać od 0,190 do 0,210% alkaloidów w przeliczeniu na emetynę (emetine)[1]. Nalewka taka kontrolowana jest na zawartość alkaloidów i w razie nadmiaru emetyny rozcieńczana wodą, a przy niedostatku wzbogacana w ekstrakt płynny (Ipecacuanha Liquid Extract). Dzięki surowcom mianowanym lekarz jest pewny efektywności i powtarzalności terapeutycznej oraz dawkowania leku roślinnego z nich sporządzonego.
[1] British Pharmacopoeia, General Medical Council, London 1963, s. 424-425.
Najnowsze komentarze