Rhizoma Rhei, kłącze rzewienia, Rhabarber, Rhubarbe, Rhubarb.

Rheum palmatum L.
źródło ilustracji: http://raf.dessins.free.fr

Gatunek: rzewień dłoniasty (rzewień lekarski) – Rheum palmatum L., rodzina Polygonaceae.

Uprawiany w Europie: Schwarzwald, Austria, Szwajcaria, Bułgaria, Turcja. Pochodzi z zachodnich Chin (tereny górskie).

Surowiec: burakowate 4-7-letnie kłącza z korzeniami.

Kłącze z korzeniami Rheum palmatum L., z lewej strony surowiec zwilżony wodą, z prawej – suchy; H. Rozanski, LBPiE PWSZ Krosno

Okorowane, żółtawo-biało-brunatne kawałki różnej wielkości, przełam gładki do ziarnistego, barwy czerwonawej.

Wygląd zewnętrzny: kawałki niemal kuliste, półkoliste, osełkowate, walcowate, często nieokreślonego kształtu, niekiedy przewiercone. Kłącze żółtawoczerwonawe, twarde, ciężkie, o powierzchni żółtawo opylonej. Przełom kłącza jest drobnoziarnisty, o powierzchni marmurkowej; na białawym tle widoczne są pomarańczowo-czerwone punkty oraz zlewające się linie, miejscami układające się promieniście w znamienne gwiazdki, odpowiadające anormalnym wiązkom sitowo-naczyniowym. Walcowate lub ucięte-stożkowate kawałki korzeni wykazują na przekroju poprzecznym prawidłową budowę promienistą.

Zapach kłącza i korzeni rzewienia jest słaby, swoisty, smak – słabo gorzki i cierpkawy.[1] Przy żuciu trzeszczy między zębami (gruzły szczawianu wapnia).

Chemizm: antraglikozydy i ich aglikony (reina, reoemodyna = franguloemodyna, aloemodyna, chryzofanol, fiscjon. Garbniki: tannoglukozydy; flawonoidy (rutyna), żywice, skrobia 15%, szczawian wapnia.

Działanie: małe dawki 0,05-0,5 g działają zapierająco, większe 1-3 g po 6-10 godzinach przeczyszczająco. Używany w formie proszku, wyciągu, nalewki, często w mieszaninie z innymi surowcami z grupy Laxans. Zabarwia mocz leczonego na żółtobrunatno. Po dodaniu wodorotlenków daje zabarwienie czerwone – reakcja Bornträger’a.

Reakcja Bornträger’a z proszkiem rzewieniowym – Pulvis Rhei; H. Rozanski LBPiE PWSZ Krosno.

Wymagania: surowiec farmakopealny FP IV, DAB 7, Ph. Helv. VI, ÖAB 9 i in. Wg DAB 7 nie mniej niż 4,5% antraglikozydów w przeliczeniu na glikozyd 1,8-dwuhydroksyantrachinonu.

Surowiec nie powinien pochodzić z gatunku Rheum rhaponticum L. (rabarbar ogrodowy).

Rheum rhaponticum zawiera rapontycynę, która wykazuje niebieską fluorescencję (strefy, pasy) przy UV 365 nm.

Kłącze z korzeniami rzewienia dłoniastego w świetle UV; badana próbka: prawidłowa, brak niebieskiej fluorescencji; H. Rozanski, LBPiE PWSZ Krosno

Zgodnie z FP VI[2] strata masy po suszeniu nie większa niż 12%

Popiołu nie więcej niż 12%

Korzeni ciemnobrunatnych nie przełamie nie więcej niż 4%

Innych części tej samej rośliny nie więcej niż 1%

Zanieczyszczeń organicznych nie więcej niż 0,5%

Zanieczyszczeń mineralnych nie więcej niż 0,5%

Przechowywanie. W zamkniętych opakowaniach w temp. nie wyższej niż 30 stopni C., chronić od światła, wilgoci i wpływu obcych zapachów.

Działanie i zastosowanie. Przeczyszczające.

Dawki zwykle stosowane. Jednorazowa 1-2 g, dobowa 1-2 g.

---

[1] FP III, Warszawa 1954; s. 530-531.

[2] FP VI, Warszawa 2002 r., s 887-889.

Rheum rhaponticum L.
źródło ilustracji:  http://hortuscamden.com

Proszek kłącza rzewienia jest pomarańczowo-żółty; znamiennymi jego składnikami są: odłamki promieni, zawierające bardzo liczne duże gruzły szczawianu wapniowego, liczne ziarna skrobi, żółte grudki barwników (preparat w glicerynie) oraz odłamki naczyń. Proszek nie powinien zawierać dużych ziarn skrobi, większych niż 35 um (mąka), żółtych bryłek sklajstrowanej skrobi (kurkuma), naczyń barwiących się po dodaniu floroglucyny z dymiącym HCl, okrysztalonych jedyńcami szczawianu wapnia włókien (lukrecja), sklereid i komórek korka.

Próba na obecność kurkumy w rzewieniu zgodnie z FP III; lewa próbówka zawiera rzewień i kurkumę – barwa fiołkowo-wiśniowa; prawa probówka zawiera tylko rzewień (prawidłowa); H. Rozanski, LBPiE PWSZ Krosno.

 

Mikrosublimat jest żółty, częściowo składa się z igiełkowatych kryształów, barwiących się po dodaniu kropli roztworu wodorotlenku potasu na czerwono. Proszek zwilżony mieszaniną równych objętości kwasu siarkowego i spirytusu, nie powinien zabarwiać się na czerwonofioletowo (kurkuma).

Rheum (kłącze z korzeniami) sproszkowane – Pulvis Rhei; H. Rozanski, LBPiE PWSZ Krosno.

Popiołu nie więcej niż 12%. Wilgoci nie więcej niż 10%.

Chronić od światła i owadów.[1]

---

[1] FP III, Warszawa 1954, s. 531.

 

Wg Chromatographische und mikroskopische Analyse von Drogen, eine praktische Ergänzung für die Arzneibücher Europeas, Egon Stahl (red.); Gustav Fischer Verlag Stuttgart 1970, s. 63-64.

Analiza mikroskopowa sproszkowanego surowca Rhizoma Rhei.

Barwa proszku pomarańczowo-żółta.

 

A/ bardzo liczne i charakterystyczne gruzły szczawianu wapnia, najczęściej 100 um i ich fragmenty

B/ bardzo liczne, ale mało charakterystyczne ziarna skrobi, okrągławe, pojedyncze 10-17 um, czasem złożone z kilku ziaren, posiadające w środku gwiazdkowatą szczelinkę

C/ liczne charakterystyczne fragmenty bardzo wyraźnie grubojamkowanych naczyń siatkowatych (nie barwią się floroglucyną z kwasem solnym)

D/ bardzo liczne, charakterystyczne fragmenty miękiszu parenchymatycznego, komórki wydłużone lub okrągławo wielokątne, cienkościenne, często z wieloma ziarnami skrobi.

1 – naczynia; 2 skrobia; 3 – fragmenty miękiszu; 4 – fragmenty promienia.

a – gruzły szczawianu wapniowego; b – odłamki gruzła.

 

 

Wg: Deryng J.: Atlas sproszkowanych roślinnych surowców leczniczych, PZWL Warszawa 1961, s. 104-105.

Próba z kwasem solnym i amoniakiem. 0,1 g proszku zagotować z 10 ml wody, zawierającymi 3 krople rozcieńczonego roztworu NaOH i po ostygnięciu przesączyć. Czerwono-brunatny przesącz zakwasić rozcieńczonym kwasem solnym i skłócić z 10 ml eteru. Warstwa eterowa barwi się na żółto, po dodaniu do niej 5 ml rozcieńczonego amoniaku i skłóceniu – amoniak barwi się na wiśniowo (emodyna), zaś warstwa eterowa nie zmienia zabarwienia (kwas chryzofanowy).

Próba z kwasem solnym i amoniakiem: warstwa eterowa (górna, chryzofanowa) żółta; warstwa środkowa – emodynowa, powstała wskutek podwarstwienia. H. Rozanski, LBPiE PWSZ Krosno.

10 g proszku gotować w przeciągu 5 minut z 50 ml spirytusu 70%, ciecz odsączyć, przesącz odparować do objętości 10 ml i po ostygnięciu skłócić z 15 ml eteru; z mieszaniny tej nawet po upływie 24 h nie powinny wydzielić się kryształy (rapontycyny), barwiące się po odsączeniu, wysuszeniu i dodaniu kwasu siarkowego na purpurowo (Rheum rhaponticum L.).