Pigułki – Pilulae.

Pigułki – Pilulae to leki przeznaczone do użytku wewnętrznego (ad usum internum) w kształcie kuleczek. Obecnie w medycynie europejskiej rzadko stosowane z powodu utrudnień technologicznych. Nie nadają się do masowej produkcji wielkoprzemysłowej i dlatego zostały zastąpione drażetkami, kapsułkami i tabletkami. Dawniej szeroko stosowane i cenione. Rozpowszechnione są jednak nadal w medycynie wschodniej oraz w tradycyjnym ziołolecznictwie, dlatego studenci farmacji i towaroznawstwa zielarskiego powinni znać tę formę leku i posiadać umiejętności ich sporządzania.

W skład pigułek wchodzi środek leczniczy (basisi, składnik czynny) i substancje obojętne (constituens), dobrane w taki sposób, aby można było ukształtować masę pigułkową. Masa pigułkowa musi być odpowiednio lepka, elastyczna, a zarazem po wyschnięciu twarda i niepękająca. Wszystkie składniki muszą być doskonale wymieszane, wyrobione jak ciasto na jednolitą masę. Substancje lecznicze trzeba rozpuścić lub miałko sproszkować i dodać do ciasta pigułkowego w przewidzianej ilości. Jako środki obojętne stosowane są: glicerol, syropy cukrowe, miód, laktoza, glinka, guma arabska, tragakanta, guma guar, bentonit, korzeń lukrecji, nasiona kozieradki, nasiona płesznika, korzeń ślazu, wyciąg lukrecjowy, wyciąg mniszkowy, drożdże, ekstrakt drożdżowy, skrobia. Do masy pigułkowej konieczne jest dodanie wody w ilości pozwalające ukształtować z ciasta pigułkowego wałeczki, które następnie kroi się na odpowiednie odcinki, z których kształtuje się kuleczki o określonej masie, np. 0,2 g, 0,3 g.

Do masy pigułkowej można dodać aromaty i barwniki, można je również powlekać woskami, keratyną, żelatyną, agarem, balsamami, żywicami, a także oprószyć talkiem (obecnie nie polecam tego składnika), glinką, mączką ziemniaczaną, ryżową lub pszenną, tlenkiem tytanu, węglanem wapnia aby zapobiec ich sklejaniu się.

Pigułki podaje się doustnie. Duże pigułki określano dawniej mianem gałki (bolus). Gałki miały masę powyżej 0,3 g lub 0,5 g.

W dawnej medycynie do masy pigułkowej dodawano niekiedy mydło lecznicze (Sapo medicatus), które poprawiało konsystencję. Do masy pigułkowej w celu poprawy lepkości używa się kleik tragakantowy: Tragacantha pulv. 20 części, glycerolum 65 cz., woda – Aqua 15 cz.

Studenci Towaroznawstwa PWSZ w Krośnie sporządzają pigułki krwiotwórcze z askorbinianem żelaza, wyciągiem z pokrzywy, witaminami, a także pigułki pobudzające psychicznie z kofeiną, eleutherococcusem, cytryńcem i kulczybą.

Przykładowe dawne pigułki:

Pilulae laxantes – pigułki przeczyszczające

Aloes 32 cz., Tuber Jalapae 45 cz., Sapo medicatus 15 cz., Fructus Anisi 8 cz.; Fiani pilulae ponderis 0,2. Drobno zmielone składniki dokładnie zmieszać i zarobić na masę pigułkową za pomocą 10% roztworu gliceryny w wodzie.

PilulaeFerri iodati – pigułki z jodkiem żelazowym

Ferrum pulveratum 2 cz., Iodum 4,1 cz., Aqua 3 cz., Saccharum 4 cz., radix Althaeae 2 cz., Radix Glycyrrhizae 10 cz. Jod dodawać małymi porcjami do żelaza roztartego z wodą. Moździerz powinien być umieszczony w zimnej wodzie z lodem, aby zapobiec przegrzaniu mieszaniny.. Gdy masa zmieni kolor na zielonkawy dodawać porcjami cukier, prawoślaz i lukrecję. Wyrobić masę i wytoczyć z niej wałeczki, a następnie 100 pigułek. Pigułki powlekano roztworem 1 części balsamu tolutańskiego w cz. spirytusu i 7 częściach eteru.