Rektor Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie Rektor Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz Prezes Polskiego Towarzystwa Zielarzy i Fitoterapeutów zapraszają na
VIII konferencję z cyklu „Rośliny zielarskie, kosmetyki naturalne i żywność funkcjonalna” Polskie zioła w medycynie i tradycji kulturowej 15-16 września 2022 roku, Krosno
Komunikat I
Tegoroczną konferencję pragniemy poświęcić krajowym roślinom zielarskim, które reprezentują ogromny potencjał leczniczy, prozdrowotny i odżywczy. W Polsce występuje około 3425 gatunków roślin, w tym 2405 okrytonasiennych, 10 nagonasiennych, 75 paprotników i 935 mszaków. 445 gatunków roślin jest trwale zadomowionych. Stanowią one prawdziwą skarbnicę substancji biologicznie czynnych oraz surowców dla przemysłu farmaceutycznego, spożywczego, paszowego, kosmetycznego, chemicznego, włókienniczego, barwierskiego, gorzelniczego, winiarskiego, budowlanego i in. Większość z nich jest słabo zbadanych. 1278 gatunków roślin było stosowanych w medycynie ludowej i (lub) oficjalnej występujących w naszym kraju. Z tego około 340 gatunków wykazuje działanie przeciwnowotworowe (w tradycyjnym użyciu lub potwierdzonych w literaturze naukowej). Historia wielu krajów nie raz już ukazała, że w razie kryzysów gospodarczych i wojen konieczne jest sięgnięcie po rodzime rośliny jako źródła cennych substancji leczniczych. W takich sytuacjach kuklik – Geum zastępował indonezyjskiego goździkowca Syzygium aromaticum, a kopytnik – Asarum stawał się alternatywą dla południowoamerykańskiej wymiotnicy Carapichea ipecacuanha. Europejski ostrokrzew kolczasty – Ilex aquifolium, czy iglica pospolita – Erodium cicutarium mogą zastąpić herbatę chińską Camellia sinensis oraz ostrokrzew paragwajski – Ilex paraguariensis, dzięki zawartości kofeiny. W okresach głodu ludzie byli zmuszeni do spożywania dzikich roślin, które dostarczały oleju, białka, witamin i soli mineralnych. Krajowe rośliny mogą zostać wykorzystane do opału, wypieku podpłomyków, produkcji włókien, alkoholu, używek, leków, czy materiałów budowlanych. Podczas konferencji chcemy przypomnieć i poszerzyć informacje na temat roślin występujących w polskiej florze i możliwościach ich wykorzystania w gospodarce człowieka.
Tematyka konferencji
Polskie zioła w medycynie ludowej Krajowe rośliny w farmakopeach dawnych i współczesnych Polskie rośliny w żywieniu człowieka i zwierząt Żywność funkcjonalna z roślin rodzimych Żywność nowa i suplementy diety z polskich ziół Polskie fitokosmetyki Fitoterapia dawna i współczesna Polskie leki ziołowe Chemia i właściwości olejków eterycznych z roślin krajowych Uprawa i przetwórstwo roślin leczniczych, kosmetycznych i dietetycznych Bezpieczeństwo żywności, ziół, kosmetyków i pasz Towaroznawstwo żywności prozdrowotnej, kosmetyków i roślin zielarskich Etnomedycyna, etnobotanika, etnofarmakologia Zielarstwo dawne i współczesne Materia medica (surowce mineralne oraz pochodzenia roślinnego i zwierzęcego), farmakognozja Botanika farmaceutyczna roślin krajowych Grzyby, glony i porosty w polskim zielarstwie i ziołolecznictwie Historia zielarstwa i ziołolecznictwa Polskie rośliny w wierzeniach, gusłach i zabobonach
Komitet honorowy konferencji Dr hab. Zbigniew Barabasz, prof. KPU (Rektor Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie) Prof. dr hab. Grzegorz Przebinda (Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Prof. dr hab. Tadeusz Trziszka (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu)
Komitet naukowy Przewodniczący: Prof. dr hab. Roman Kołacz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu)
Członkowie Prof. dr hab. Zbigniew Dobrzański (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) Prof. dr hab. Anna Goździcka-Józefiak (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu) Prof. dr hab. inż. Jan Grajewski (Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) Prof. dr hab. Ilona Kaczmarczyk-Żebrowska (Śląski Uniwersytet Medyczny, Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Prof. dr hab. Adam Kaznowski (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu) Dr hab. Łukasz Łuczaj, prof. URz (Uniwersytet Rzeszowski) Dr hab. inż. Barbara Krochmal-Marczak, prof. KPU (Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Prof. dr hab. Roman Niżnikowski (Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) Dr hab. Katarzyna Paradowska, prof. KPU (Warszawski Uniwersytet Medyczny, Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Prof. dr hab. inż. Elżbieta Pisulewska (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Prof. dr hab. Barbara Sawicka (Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie) Prof. dr hab. Ewa Stachowska (Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie) Prof. dr hab. Andrzej Szuba (Uniwersytecki Szpital Kliniczny we Wrocławiu) Prof. dr hab. inż. Antoni Szumny (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) Dr hab. Magdalena Twarużek, profesor Uczelni (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy) Prof. dr hab. Iwona Wawer (Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Dr hab. Danuta Zarzycka, prof. KPU (Uniwersytet Medyczny w Lublinie, Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie) Dr hab. inż. Anna Sokół-Łętowska, profesor Uczelni (Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu) Dr hab. Dorota Waśko-Czopnik (Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu) Dr Józef Forgacz (Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu) O. dr Marcelin Pietryja (Herbarium Św. Franciszka) Dr Henryk Różański (Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie)
Komitet organizacyjny Przewodniczący – dr Henryk Różański dr hab. inż. Barbara Krochmal-Marczak, prof. KPU dr inż. Jolanta Baran dr inż. Bernadetta Bienia mgr Lucyna Pojnar inż. Maciej Półchłopek mgr Iwona Wajs – sekretarz
Miejsce konferencji Obrady konferencji będą odbywać się w Kampusie Politechnicznym przy ul. Dmochowskiego 12
Wszystkie nadesłane artykuły będą kwalifikowane i recenzowane. Pełne artykuły naukowe zostaną wydane jako monografia naukowa.
Opłaty · Uczestnicy regularni 400 zł · Studenci i doktoranci 200 zł · Członkowie PTZiF 300 zł · Reklama w wydawnictwie (B5) 2000 zł · Reklama w wydawnictwie (B6) 1000 zł · Reklama stojąca za stołem plenarnym 1000 zł · Postawienie stoiska pokazowego w ramach opłaty konferencyjnej za każdego z członków obsługi
Opłata konferencyjna obejmuje
uczestnictwo w sesjach naukowych
materiały konferencyjne – streszczenia
wydawnictwo „Rośliny zielarskie, kosmetyki naturalne i żywność funkcjonalna”
bar kawowy, obiady i uroczystą kolację
Opłatę konferencyjną należy wpłacić na konto: Bank Pekao S.A. I O/Krosno 39 1240 2311 1111 0010 5453 8749 z dopiskiem: „konferencjaPTZiF”+ imię i nazwisko uczestnika/nazwa firmy lub „konferencjaPTZiF”+nazwa firmy_reklama B5/B6”
Sekretariat konferencji Instytut Zdrowia i Gospodarki KPU w Krośnie ul. Dmochowskiego 12 38-400 Krosno tel. 13-43-755-80, 13-43-755-25 e-mail: zielarstwo2022@kpu.krosno.pl
Adres do korespondencji Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie ul. Rynek 1 38-400 Krosno tel. 13-43-755-80, 13-43-755-25 e-mail: zielarstwo2022@kpu.krosno.pl
Wędrówka zielarska i wykład z cyklu: “Z polskich ziół ciągnione treści”, 19-20 sierpnia 2022 r. – zapraszam serdecznie. Miejsce zbiórki podczas wędrówki zielarskiej – aktualizacja.
Zapraszamy do udziału w klimatycznych wydarzeniach zorganizowanych w ramach cyklu Z polskich ziół ciągnione treści. Odbędą się one w trakcie trwania Karpackich Klimatów (https://www.facebook.com/karpackieklimaty)
19 sierpnia (piątek), godz. 10.00 – 16.00
Rezerwat Przyrody Źródliska Jasiołki – wyprawa zielarska – dr Henryk Różański, dr Dominik Wróbel
Miejsce zbiórki: parking w drodze do pola namiotowego Jasiel, godzina 9:30.
Większa część wędrówki odbędzie się korytem rzeki. Podczas wyprawy zielarskiej omówimy napotkane rośliny w obrębie rezerwatu „Źródliska Jasiołki”. Skupimy się szczególnie na roślinach rosnących wzdłuż rzeki (biologia, właściwości lecznicze, fitochemia, zastosowanie). Większa część wędrówki odbędzie się korytem rzeki.
Opłata za udział w zajęciach terenowych 30 zł.
Opłatę należy wpłacić na konto: Polskie Towarzystwo Zielarzy i Fitoterapeutów 03 1020 2964 0000 6302 0136 0478
Ograniczona liczba miejsc. Obowiązuje wcześniejsza rejestracja. Link do rejestracji. W razie wyczerpania limitu drogą elektroniczną, prosimy chętne osoby do zgłoszenia swojej obecności mailowo: lucyna.pojnar@kpu.krosno.pl
Wskazówki dojazdu do miejsca zbiórki:
Należy dojechać do drogi nr 897 prowadzącej do Jaślisk (kierunek Daliowa-Jaśliska-Wola Niżna) i Woli Niżnej. Do drogie tej dojedziemy od Rymanowa drogą nr 28, skręcając na Rymanów Zdrój, a dalej na Królik Polski, Królik Wołoski i Szklary do Daliowej (droga nr 887). Można też do Woli Niżnej i Woli Wyżnej przez Daliową (droga nr 897) dojechać od strony Tylawy, wcześniej jadąc przez Duklę drogą nr 19 (Miejsce Piastowe – Rogi – Równe – Dukla – Tylawa).
Jadąc od strony Jaślisk zobaczymy kościółek po lewej stronie drogi:
Za kościołem ujrzymy kierunkowskaz na Wolę Wyżną:
Jedziemy przez most drewniany:
Dojeżdżamy do Woli Wyżnej:
Po drodze mijamy zabudowania dawnego PGR i drogą wyłożona płytami betonowymi dojeżdżamy do miejsca postojowego (parkingu):
Na tym parkingu spotykamy się i dalej idziemy wspólnie drogą leśną do Rezerwatu Źródliska Jasiołki.
Kolejny dzień: Krosno, przy Rynku
20 sierpnia (sobota), godz. 14.00-15.30
Aula, ul. Kazimierza Wielkiego 4
Wykład Zioła polskiej flory jako smaczne i lecznicze substytuty herbaty chińskiej z cyklu Z polskich ziół ciągnione treści – dr Henryk Różański, dr Dominik Wróbel
Zapraszam na mój krótki wykład: “Napary ziołowe dla zdrowia i urody”, który odbędzie się w Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie, 22 lipca 2021, Rynek 1, Dziedziniec Biblioteki KPU, godzina 16:00.
Podczas wykładu omówię metody sporządzania naparów z ziół. Scharakteryzuję również 5 naparów (właściwości, działanie, zastosowanie, dawkowanie, użycie w kosmetyce), które będzie można wypić podczas wykładu:
Przedmowa / 7 Rozdział 1 Układ pokarmowy – Systema digestorium Rozdział 2 Układ nerwowy – Systema nervosum Rozdział 3 Narządy płciowe – Organa genitalia Rozdział 4 Układ naczyniowy, chłonny i serce – Systema vasorum, lymphaticum et cor Rozdział 5 Układ oddechowy – Systema respiratorium Rozdział 6 Układ wydalniczy – Systema uropoëtica Rozdział 7 Układ krwiotwórczy – Systema hemopoëtica Rozdział 8 Przemiana materii – Metabolismus Rozdział 9 Układ kostny i stawowy – Systema ossae et articulationes Rozdział 10 Skóra – Integumentum commune (cutis) Rozdział 11 Układ odpornościowy – Systema immunologica Rozdział 12 Przeciwnowotworowe – Antitumoral Indeks roślin i preparatów Słownik łacińskich pojęć
Zapraszam na studia podyplomowe z zakresu surowców i produktów ziołowych, kosmetyków naturalnych i suplementów diety. Program studiów podyplomowych obejmuje treści kształcenia ujęte w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2009 r. w sprawie kwalifikacji osób wydających produkty lecznicze w placówkach obrotu pozaaptecznego.
Czas trwania: 2 semestry
Termin uruchomienia: semestr letni 2021 r., 9-10 stycznia 2021 pierwsze zajęcia.
Oferta skierowana do: przedsiębiorcy zajmujący się produkcją i sprzedażą ziół, suplementów diety i kosmetyków, pracownicy i właściciele sklepów zielarskich, zielarsko-medycznych oraz kosmetycznych i drogerii, lekarze, kosmetolodzy, kosmetyczki, farmaceuci, pielęgniarki, dietetycy, pracownicy centrów Spa, uzdrowisk, ośrodków turystyki, odnowy biologicznej i rekreacji, absolwenci zdrowia publicznego, osoby zajmujący się promocją zdrowia i zdrowego stylu życia, osoby planujące otworzyć sklepy ze zdrową żywnością, z artykułami zielarskimi i suplementami diety; terapeuci chcący podnieść swoje kwalifikacje w zakresie towaroznawstwa zielarskiego i kosmetycznego; pracownicy firm kosmetycznych.
Wymagania: Ukończenie studiów co najmniej I stopnia.
Po rejestracji kandydat zobowiązany jest przesłać do sekretariatu:
– dyplom ukończenia studiów inżynierskich, licencjackich lub magisterskich (kserokopia potwierdzona),
– wypełniony i podpisany kwestionariusz osobowy (do wydrukowania po rejestracji elektronicznej)
– 1 zdjęcia (format legitymacyjny)
Adres do korespondencji:
Sekretariat Instytutu Zdrowia i Gospodarki
Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie
Dmochowskiego 12
38-400 Krosno
Zakres studiów. Towaroznawstwo zielarskie, żywności prozdrowotnej, suplementów diety i kosmetyczne jest to dziedzina interdyscyplinarna, obejmująca ogół wiadomości o towarach, podstawowe dane o surowcach i materiałach, założenia technologicznych procesów wytwarzania, możliwości stosowania i eksploatacji towarów, własności i ocena użytkowa wyrobów gotowych, magazynowanie i transport towarów, sposoby ich konserwacji, ustalanie wielkości ubytków naturalnych oraz strat towarowych, dobór materiałów opakowaniowych i konstrukcji opakowań, metody badań surowców, półwyrobów i wyrobów gotowych, przepisy normalizacyjne i prawne regulujące zagadnienia jakości towarów oraz ich znakowania.
Towaroznawstwo wykorzystuje wynik badań z dziedziny biologii, chemii, fizyki, geografii, ekonomii i psychologii. Podstawą są nauki przyrodnicze, niezbędne do oceny do oceny własności fizykochemicznych towarów, zachodzących w nich procesów biofizykochemicznych („życie surowców i towarów”), zapobiegania niekorzystnym zmianom własności użytkowych towarów w czasie przechowywania i transportu, programowania procesów technologicznych. Towaroznawstwo zielarskie jest działem towaroznawstwa obejmującym ogół wiadomości o towarach pochodzenia roślinnego, które mają znaczenie dla zielarstwa, kosmetyki, fitoterapii, żywienia oraz dietetyki prozdrowotnej oraz leczniczej. Zajmuje się podstawowymi danymi o surowcach i materiałach zielarskich, założeniach technologicznych procesów wytwarzania, możliwościami stosowania i eksploatacji towarów, własnościami i oceną użytkową wyrobów gotowych (w tym zagadnieniami jakości), magazynowaniem, transportem towarów, sposobami ich konserwacji, ustalaniem wielkości ubytków naturalnych oraz stratami towarowymi, doborem materiałów opakowaniowych i konstrukcji opakowań dla surowców i produktów ziołowych, metodami badań surowców, półwyrobów i wyrobów gotowych, przepisami normalizującymi i prawnymi regulującymi zagadnienia jakości towarów i ich znakowania. Towaroznawstwo zielarskie wykorzystuje wyniki badań z dziedziny chemii, fizyki, biologii, geografii i ekonomiki. Podstawą są nauki biologiczne (np. botanika, biochemia), chemiczne (chemia analityczna, fizyczna) oraz medyczne i farmaceutyczne (farmakognozja, farmakologia, biofarmacja, receptura, dietetyka). Nauki te są niezbędne do oceny własności fizykochemicznych towarów, zachodzących w nich procesów bio-fizyko-chemicznych („życie surowców i produktów kosmetycznych”), zapobiegania niekorzystnym zmianom własności użytkowych towarów w czasie przechowywania i transportu, programowania procesów technologicznych. Znajomość geografii dostarcza wiadomości o obszarach pochodzenia surowców, warunkach klimatycznych panujących w różnych rejonach świata (wiąże się to, np. z doborem odpowiednich opakowań). Znajomość ekonomiki i handlu pozwala na ustalanie i planowanie stanu i ruchu zapasów, popytu i podaży, transportu, wahań cenowych, zysków i strat.
W badaniach strat towarowych dąży się do ustalenia: miejsca występowania strat, przyczyn ich powstawania, podstawowych czynników powodujących straty oraz kierunków działania profilaktycznego. Jakość towaru określa się najczęściej na podstawie znajomości jego składu chemicznego, właściwości, sposobu wytwarzania, cech użytkowych, gatunku, możliwości zafałszowania, sposobu eksploatacji. Towaroznawstwo zielarskie jest ściśle powiązane z farmakognozją. Farmakognozja – nauka o surowcach pochodzenia roślinnego, mineralnego i zwierzęcego. Zajmuje się surowcami naturalnymi i ich składnikami; metodami badania surowców naturalnych z zastosowaniem metod fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz badaniami możliwościami ich zastosowania w postaci leków, kosmetyków i suplementów.
Towaroznawstwo kosmetyczne jest działem towaroznawstwa obejmującym ogół wiadomości o surowcach i wyrobach kosmetycznych. Zajmuje się podstawowymi danymi o surowcach i materiałach kosmetycznych, założeniach technologicznych procesów wytwarzania, możliwościami stosowania i eksploatacji towarów, własnościami i oceną użytkową wyrobów gotowych (w tym zagadnieniami jakości), magazynowaniem, transportem towarów, sposobami ich konserwacji, ustalaniem wielkości ubytków naturalnych oraz stratami towarowymi, doborem materiałów opakowaniowych i konstrukcji opakowań dla surowców i produktów kosmetycznych, metodami badań surowców, półwyrobów i wyrobów gotowych, przepisami normalizującymi i prawnymi regulującymi zagadnienia jakości towarów i ich znakowania. Towaroznawstwo kosmetyczne wykorzystuje wyniki badań z dziedziny chemii, fizyki, biologii, geografii i ekonomiki. Podstawą są nauki biologiczne (np. botanika, biochemia), chemiczne (chemia analityczna, fizyczna, organiczna i nieorganiczna, chemia polimerów) oraz medyczne i farmaceutyczne (dermatologia, farmakognozja, farmakologia, biofarmacja, receptura). Nauki te są niezbędne do oceny własności fizykochemicznych towarów, zachodzących w nich procesów bio-fizyko-chemicznych („życie towarów”), zapobiegania niekorzystnym zmianom własności użytkowych towarów w czasie przechowywania i transportu, programowania procesów technologicznych. Znajomość geografii dostarcza wiadomości o obszarach pochodzenia surowców, warunkach klimatycznych panujących w różnych rejonach świata (wiąże się to, np. z doborem odpowiednich opakowań). Znajomość ekonomiki i handlu pozwala na ustalanie i planowanie stanu i ruchu zapasów, popytu i podaży, transportu, wahań cenowych, zysków i strat. Maksymalny dopuszczalny poziom
zawartości witamin i składników mineralnych oraz innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny efekt fizjologiczny zapewnia, że zwykłe stosowanie suplementu diety zgodnie z informacją zamieszczoną w oznakowaniu będzie bezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.
Suplement diety jest środkiem spożywczym, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będącym skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzanym do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie. Suplement diety może być wprowadzony w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego.
Żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu ponad efekt odżywczy, który to wpływ polega na poprawie stanu zdrowia, samopoczucia i/lub zmniejszeniu ryzyka chorób. Żywność ta musi przypominać postacią żywność konwencjonalną i wykazywać korzystne oddziaływanie w ilościach, po których oczekuje się, że będą normalnie spożywane z dietą – nie są to tabletki ani kapsułki, ale część składowa prawidłowej diety. Towaroznawstwo żywności funkcjonalnej jest działem towaroznawstwa spożywczego ograniczonym do surowców, produktów mineralnych, zwierzęcych i roślinnych, które poza wartościami odżywczymi mają korzystny wpływ na zdrowie i zapobiegają niektórym chorobom lub wspomagają ich leczenie. Należą tutaj między innymi surowce i żywność bogate w kwasy wielonienasycone, błonnik, probiotyki, prebiotyki, synbiotyki, fitosterole, specyficzne aminokwasy, witaminy i biopierwiastki, fosfolipidy, czy flawonoidy.
Sylwetka absolwenta: Absolwent uzyskuje kwalifikacje do prowadzenia drogerii i sklepu zielarsko-medycznego. Absolwent posiada wiedzę z zakresu towaroznawstwa, opakowalnictwa i przechowalnictwa, chemii, biochemii, zarządzania jakością oraz oceny jakości surowców i produktów zielarskich, kosmetycznych i żywności funkcjonalnej. Absolwent posiada umiejętności oceny jakości i własności surowców i produktów kosmetycznych, zielarskich, suplementów diety i żywności funkcjonalnej. Jest przygotowany do przeprowadzania analizy cyklu trwania produktu oraz oceny oddziaływania produktu i procesu technologicznego na środowisko.
Absolwent jest przygotowany do pracy w: małych, średnich i dużych przedsiębiorstwach przemysłowych oraz jednostkach gospodarczych na stanowiskach związanych z produkcją, przechowywaniem i handlem wyrobami kosmetycznymi, zielarskimi, suplementami diety i żywnością funkcjonalną; w laboratoriach analitycznych i kontroli jakości oraz certyfikacji produktów; jednostkach kontrolno-pomiarowych; organach nadzoru urzędowego; ośrodkach badawczo-rozwojowych oraz jednostkach doradczych i projektowych.
Rekrutacja do dnia 30.12.2020 r.
Koszt studiów: 3500,00 zł
Możliwość wniesienia opłaty w ratach: I rata 1500 zł, II rata 1000 zł, III rata 1000 zł
Kierownik studiów: dr n. biol. Henryk Różański
Realizacja zajęć (stacjonarnie, on-line bądź w trybie mieszanym) będzie uzależniona od sytuacji epidemicznej w kraju i obostrzeń z tym związanych.
WARUNKI PRZYJĘCIA
Zgodnie z zarządzeniem rektora oraz na podstawie zmian wprowadzonych w przepisach systemu oświaty oraz ze względu na zaistniałą sytuację epidemiologiczną rekrutacja na rok akademicki 2020/2021 odbędzie się z wykorzystaniem technologii informatycznych.
Wszelkie procedury administracyjne związane między innymi z: – rejestracją kandydatów na studia, – informowaniem kandydata o zakwalifikowaniu oraz przyjęciu na studia, – przyjmowaniem niezbędnych dokumentów wymaganych od kandydatów zakwalifikowanych na pierwszy rok studiów, – rozmowa kwalifikacyjna na studia II stopnia na kierunek Zarządzanie, będą prowadzone on-line.
Estry wyższych alkoholi i kwasów tłuszczowych nazywane są woskami. Woski, obok estrów, zawierają w składzie rozmaite węglowodory, ketony, aldehydy, etery, alkohole i kwasy organiczne. Do kwasów woskowych zaliczamy kwas laurynowy, palmitynowy, cerotynowy, melisynowy, montanowy. Alkoholami woskowymi są alkohol cetylowy, mirycylowy, cerotynowy, cerylowy, n-oktadecylowy, montanylowy. W przeciwieństwie do tłuszczów, woski nie są estrami glicerolu.
Zarówno wymienione kwasy woskowe, jak i alkohole oraz ich pochodne, np. mirystynian izopropylowy, mleczan mirystylowy, mleczan cetylowy należą do ważnych środków natłuszczających, dodawanych do kremów, śmietanek, mleczek kosmetycznych oraz szamponów i odżywek do włosów.
Wyróżnić można woski naturalne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, woski mineralne i woski syntetyczne.
Woski wykazują słabe właściwości emulgujące, tworzą emulsje typu woda/olej, są natomiast często wykorzystywane w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym jako emulgatory pomocnicze w emulsjach o/w (olej/woda).
W kosmetyce wykorzystywane są bardzo różne woski. Sporo substancji nie jest kojarzonych z woskami, bowiem określane są nazwami nie mającymi nic wspólnego z tą grupą związków, np. olej jojoba.
Olej jojoba (Jojoba Oil) uzyskiwany jest z owoców Simmondsia chinensis (Johann Link) Schneider. Zawiera kwas eikosenowy 66-71%, kwas dokosenowy (= erukowy,) 14-20% i oleinowy 10-13%. Olej jojoba jest płynnym woskiem o właściwościach ochronnych, uelastyczniających i przeciwutleniających. Chroni przed uszkodzeniem warstwę acylo-glukozyloceramidową naskórka. Zapobiega nadmiernej keratynizacji naskórka i mieszków włosowych. Szczególnie zalecany do cery trądzikowej suchej i wrażliwej. Nie pogarsza stanu cery tłustej, wręcz przeciwnie – powoduje zmniejszenie wydzielania łoju. Chroni przed szkodliwym wpływem słońca i mrozu. Zastępuje kosztowny i trudno dostępny olbrot – Cetaceum (Spermaceti, Blanc de baleine, cetin, Waltrat), pozyskiwany z kaszalotów Catodon macrocephalus Lac. (Physeter macrocephalus Shaw.) W dzisiejszych czasach uzyskiwanie wosków z głów wielorybów nie powinno mieć miejsca, zwłaszcza, że woski roślinne są pełnowartościową alternatywą. Olbrot zawiera głównie palmitynian cetylu. Nadawał kosmetykom perłowy połysk. Obecnie są dostępne półsyntetyczne substytuty olbrotu, stanowiące mieszaninę stearynianu, laurynianu, palmitynianu i mirystynianu cetylu. Olej jojoba jest cennym składnikiem kosmetyków naturalnych i ekologicznych (produkowanych z poszanowaniem ochrony przyrody i zdrowia człowieka).
Wosk pszczeli – Cera apium (wax) jest to wydzielina gruczołów odwłokowych pszczół. Pszczoły używają wosk do budowy plastrów. Gruczoły woskowe mieszczą się na odwłoku po stronie brzusznej. W plastrach pszczoły przechowują także chleb pszczeli, złożony z miodu, śliny pszczelej i pyłku kwiatowego.
Surowy wosk pszczeli jest żółty – Cera flava. Wosk żółty zawiera 70-75% estrów kwasów tłuszczowych oraz alkoholi alifatycznych, ok. 13% wolnych kwasów woskowych i 11-13% węglowodorów. Głównymi składnikami wosku pszczelego są: alkohol mirycylowy, alkohol cerylowy, alkohol cetylowy, alkohol lignocerynowy; kwas palmitynowy, kwas lignocerynowy, kwas cerotynowy. Pochodne (estry, aldehydy, ketony) kwasu walerianowego, masłowego, propionowego nadają charakterystyczny zapach. Wosk rozpuszcza się w temperaturze ponad 61o C. Wosk żółty poddany działaniu słońca lub substancji utleniających bieleje. W ten sposób uzyskiwany jest wosk biały Cera alba.
Wosk pszczeli ma właściwości ochraniające (zapobiega wysychaniu i działaniu czynników atmosferycznych), przeciwzapalne, wygładzające, przyśpieszające regenerację naskórka. Stosowany jest jako podłoże do kremów, maści, past dermatologicznych, pomadek, wosków depilacyjnych, brylantyny. Dodawany jest również do kremów matujących (podwyższa temperaturę rozpuszczania kremu na skórze), mleczek i śmietanek kosmetycznych. W farmacji służy do wyrobu plastrów i czopków. Ponadto do wytwarzania naturalnych i aromatoterapeutycznych świec. Dodatek wosku do kosmetyków utrzymuje ich odpowiednią konsystencję i twardość, np. w sztyftach.
Tłuszcz wełny owiec – Adeps Lanae (wool fat, suint de laine, Wollfett) jest to wydzielina skóry owiec, która gromadzi się na wełnie. Oczyszczony i odwodniony tłuszcz wełny nosi nazwę lanoliny bezwodnej Lanolinum anhydricum. Lanolina ma podobne właściwości jak łój ludzki, dlatego od dawna była najbardziej cenionym składnikiem kremów, mleczek i śmietanek kosmetycznych. W XIX i w pierwszej połowie XX wieku preparaty kosmetyczne nie zawierające olbrotu, lanoliny, euceryny i wosków naturalnych uważano wręcz za produkty mało wartościowe. Krytykowano dodawanie do leków dermatologicznych i kosmetyków parafiny, wazeliny i wosków syntetycznych, które utrudniały wchłanianie cennych składników leczniczych oraz pielęgnujących. W czasach wielkiego rozkwitu syntetycznych składników kosmetycznych pojawiła się wielka kampania przeciwko naturalnej lanolinie. Podawano nieprawdziwe informacje na temat właściwości alergizujących skórę. Wielkie koncerny chemiczne finansowały specjalnie ukierunkowane i tendencyjne badania, mające na celu zdyskontowanie lanoliny jako wartościowego podłoża do maści i kremów. Zamiast lanoliny proponowano sztucznie otrzymane podłoża i emulgatory. Obecnie wiemy, że lanolina stosowana w klasycznej kosmetyce i dermatologii nie należy do substancji szkodliwych, wręcz przeciwnie – jest surowcem poszukiwanym przez klientów i coraz chętniej dodawanym do prestiżowych wyrobów kosmetycznych.
Lanolina doskonale natłuszcza i nawilża skórę. Oddziałuje nawet na głębokie pokłady skóry właściwej. Za pomocą lanoliny można wprowadzić głęboko do skóry substancje lecznicze, pielęgnujące i odżywcze. Lanolina zapobiega wysychaniu i nadmiernej keratynizacji skóry, nie utrudnia oddychania i procesów wydalniczo-wydzielniczych komórek skóry. Włosom nadaje elastyczność, zapobiega łupieżowi. Przeciwdziała łamliwości włosów, rozdwajaniu końcówek włosów, ułatwia migrację barwników włosa, przez co stabilizuje i wyrównuje ich barwę. Znakomicie przyśpiesza regeneracje włosów i skóry uszkodzonych zabiegami kosmetycznymi i fryzjerskimi.
Lanolina wiąże wodę. Przy ucieraniu z wodą lanolina bezwodna (Lanolinum anhydricum) może wchłonąć prawie podwójną ilość wody, nie tracąc mazistej konsystencji. Dzięki temu do wyrobów kosmetycznych i dermatologicznych możliwe jest wprowadzenie roztworów ekstraktów roślinnych, witamin rozpuszczalnych w wodzie, wodnych roztworów leków. Lanolina uwodniona (Lanolinum hydricum) zawiera 25-28% wody. Taka uwodniona lanolina wchłania jeszcze równą na masę objętość wody.
Obecnie w handlu znajdują się różne formy lanoliny, bardzo różnej jakości. Lanolina czysta, bezwodna ma postać gęstej masy barwy ciemnożółtej lub żółtobrunatnej o słabym zapachu, nieco alkoholowym. Szwajcarska lanolina jakości farmaceutycznej praktycznie pozbawiona jest zapachu i ma jasnożółtą barwę. W trakcie ucierania z roztworami wodnymi jaśnieje. Jest też lanolina mniej oczyszczona o silnym specyficznym aromacie. Topi się w temperaturze 38-42oC na ciemnożółtą klarowną ciecz.
Lanolina bezwodna zawiera sterole i estry steroli: cholesterol, izocholesterol, lanosterol, dihydroergosterol, dihydrolanosterol, metacholesterol, hydroksycholesterol. Spośród alkoholi, obok wspomnianych steroli, warto wymienić alkohol lanylowy, cetylowy i cerylowy. Największy udział w składzie lanoliny mają kwasy: cerotynowy, karnaubowy, palmitynowy i stearynowy. Farmakopea Europejska wprowadziła wymóg badania zawartości pestycydów w lanolinie; ich ilość nie może przekraczać 1 ug/kg.
Podłoże maściowe otrzymane przez stopienie wazeliny z wielkocząsteczkowymi alkoholami, powstałymi z niezmydlającej się frakcji alkoholowej lanoliny nosi nazwę euceryny. Eucerynę (Eucerinum) otrzymuje się także topiąc cholesterol, alkohol cetylowy i wazelinę białą. Jest to bardzo dobre podłoże absorpcyjne do maści, kremów i mleczek kosmetycznych, mogące wiązać wodę w ilości prawie dwukrotnie większej od własnej masy, dając przy tym trwałą emulsję typu w/o. Euceryna ma postać białej, bezwonnej masy. Euceryt i euceryna to dwa różne pojęcia.
Euceryt (lanoceryt) jest to mieszanina niezmydlających się alkoholi alifatycznych i cyklicznych lanoliny. Euceryt stosowany jest w farmacji i kosmetyce jako emulgator w/o oraz do wyrobu euceryny. Inaczej mówiąc euceryt z wazeliną tworzy eucerynę.
Euceryna nadaje kosmetykom właściwości natłuszczające, nawilżające, ochraniające i zmiękczające.
Wosk pszczeli, wosk jojoba oraz lanolina i euceryna są stosowane do wyrobu kosmetyków pielęgnujących i ochraniających wargi (rąbek czerwieni wargowej). Woski stałe umożliwiają wytworzenie kosmetyków w sztyfcie.
W kosmetyce stosowane są różne składniki pochodne lanoliny. Lanolan izopropylu jest estrem alkoholu izopropylowego i kwasów tłuszczowych otrzymywanych z lanoliny. Posiada właściwości nawilżające, natłuszczające i emulgujące. Podobne właściwości wykazuje hydroksylowana lanolina.
Cenione i wykorzystywane właściwości nawilżające posiadają acetylowane alkohole lanolinowe (octany). Płynna frakcja lanoliny nosi nazwę oleju lanolinowego (składnik natłuszczający).
Etoksylowana lanolina to estry i etery polioksyetylenoglikoli z kwasami i alkoholami lanoliny. Jest efektywnym emulgatorem w/o, solubilizatorem, środkiem nawilżającym i natłuszczającym oraz zmiękczającym naskórek.
Woskowcem jest również ambra. Ambra to bryły ważące nawet 10 kg, barwy szarej, czarnej lub brunatnej, często kolorowo żyłkowane, o specyficznym zapachu. Podgrzane ulegają stopieniu. Ambra wytwarza się w jelitach wielorybów (wspomniany wcześniej Physeter macrocephalus). Jest swoistego rodzaju kamieniem jelitowym (odpowiednik ludzkich koprolitów w jelitach, czyli kamieni kałowych, jednakże o zupełnie innym składzie chemicznym). Pozyskanie ambry nie jest związane zawsze z połowem i zabiciem wieloryba. Bryły ambry można także poławiać wprost z morza, dokąd dostają się po naturalnej śmierci zwierzęcia lub wskutek wydalenia ambry na zewnątrz. Ambra była dawniej bardzo cenionym składnikiem leczniczym, stosowanym do wyrobu środków poprawiających trawienie. Zawiera wonny składnik sterolowy – ambreinę. Obecnie ambra stosowana jest do wyrobu aromatów kosmetycznych.
W kosmetykach naturalnych coraz częściej spotkać można wosk karnauba – Cera Carnauba (Carnauba wax). Jest otrzymywany z powierzchni liści palmy woskowej – woskownicy brazylijskiej (Copernicia cerifera Mart.). Jest znany od bardzo dawna, jednakże w czasach rozkwitu chemii stracił znaczenie. Wosk karnauba ma postać twardej, żółtobrunatnej lub zielonkawoszarej masy, topniejącej przy ograniu (powyżej 80oC). Ciepły wosk wydziela przyjemny zapach suszonego siana. Jest składnikiem nadającym kosmetykom odpowiednią konsystencję (sztyfty, twarde błyszczki, tusze). Zawiera estry kwasu cerotynowego (cerotynian mirycylowy), karnaubowego, alkohol cerylowy i melisynowy (mirycylowy). Podobne zastosowanie ma wosk kandelila (Cera Candelila, Cera Candelilla) otrzymywany przez wygotowanie z wodą gałązek meksykańskiej rośliny Pedilanthus pavonis Boiss. lub Euphorbia antisyphilitica Zucc. Barwa wosku jest białoszara lub szarobrunatna. Wybielony na słońcu ma barwę żółtawą. Wykazuje niższą temperaturę topnienia (około 65oC) niż wosk karnauba. Zawiera żywice, węglowodory parafinowe, nienasycony kwas dwuhydroksymirytowy w formie estrów sitosteryny i alkoholu mirycylowego.
Biokosmetyki krajów azjatyckich mają w składzie wosk z otrębów ryżowych (Rice bran oil). W formie surowej jest to mieszanina wosków z trójglicerydami. Czysty wosk ryżowy zawiera estry kwasów tłuszczowych 23-30-węglowych z długołańcuchowymi alkoholami woskowymi (np. cerylowy, lignocerynowy). Topnieje w temperaturze 75oC, dlatego nadaje się do produkcji kosmetyków o twardej konsystencji, które nie powinny się topić przy temperaturze naszego ciała. Posiada właściwości regenerujące, ochronne i natłuszczające.
W kosmetykach zagranicznych spotykany jest wosk japoński (Japan wax) uzyskiwany z owoców sumaków Rhus succedanea i Rhus vernicifera. Składnikami charakterystycznymi tego wosku są glicerydy kwasów jedno- i dwukarboksylowych. Zawartość wolnych alkoholi nie przekracza 1,6%, podczas gdy zawartość triglicerydów kwasu palmitynowego wynosi 93%. Temperatura topnienia waha się w granicach 45-55o C. Barwa jasnożółta, zielonożółta lub zielonkawa, rzadziej brunatna.
Tańsze od wosków roślinnych i zwierzęcych są woski mineralne i syntetyczne. Woski syntetyczne zawierają estry glikoli: etylenowego, propylenowego, butylenowego i sorbitolu z kwasem stearynowym i kwasami otrzymywanymi przez utlenianie syntetycznej parafiny. Syntetyczne woski otrzymywane są także wskutek uwodornienia tłuszczów roślinnych, wielkocząsteczkowych kwasów i alkoholi tłuszczowych. Nie posiadają już właściwości leczniczych i pielęgnacyjnych, są obce naturze. Pełnią w kosmetykach jedynie funkcje konsystencjotwórcze.
Bardziej wartościowe od wosków syntetycznych są woski mineralne, które jednak nie dorównują właściwościami pielęgnacyjnymi woskom roślinnym i zwierzęcym z uwagi na zawartość głównie węglowodorów, które nie są aktywne biochemicznie.
Woskiem mineralnym jest ozokeryt (ozocerite), czyli wosk ziemny. Jest to materiał kopalny, stanowiący mieszaninę węglowodorów nasyconych (85-87%), węglowodorów nienasyconych i w małej ilości alkoholi, eterów i wolnych kwasów organicznych. Temperatura topnienia wynosi 64-84oC. Nie absorbuje w ogóle wody (0,0% po 24 h). W formie surowej jest ciastowatą masą barwy zielonobrunatnej i zapachu nafty. Po stopieniu jest filtrowany, oczyszczony dymiącym kwasem siarkowym, sączony i odbarwiany węglem oraz glinkami chłonnymi. Po oczyszczeniu nosi nazwę cerezyny (ceresine). Cerezyna jest biała, bezwonna, topliwa w temperaturze 61oC. W medycynie cerezynę określa się nazwą Paraffinum solidum (parafina stała) lub Cera mineralis (wosk mineralny). W handlu jest również cerezyna syntetyczna (otrzymywana jest z tlenku węgla i wodoru), znacznie tańsza od cerezyny uzyskiwanej z ozokerytu. Niestety ta ostatnia też jest dodawana do kosmetyków i leków, co obniża ich wartość.
Cerezyna stanowi podłoże dla maści, kremów, szminek, tuszów, cieni, korektorów, podkładów i pudrów w kamieniu oraz w płynie.
Parafina stała uzyskiwana jest także z ropy naftowej przez frakcjonowanie a nawet przez suchą destylację węgla brunatnego; ma więc wówczas zupełnie inne pochodzenie niż parafina stała z wosku ziemnego. Charakteryzuje się wtedy niższą temperaturą topnienia: ok. 56o C. Dodawanie barwnika żółtego do parafiny stałej lub cerezyny ma na celu upodobnienie ich do wosku pszczelego żółtego.
Parafina stała odpowiednio zabarwiona służy również do fałszowania (rozcieńczania) wosku pszczelego, olbrotu i wosków roślinnych.
Piśmiennictwo:
Różański H: Woski w dawnych i współczesnych kosmetykach naturalnych. Kosmetyka nr 1 (3) 2008 styczeń-marzec, s. 62-64.
Olejek anyżowy rozpuścić w etanolu i zmieszać z roztworem chlorku amonu w wodzie, dodać talku i pozostawić na 10 minut, od czasu do czasu wstrzącając. przesączyć przez suchy sączek i uzupełnić mieszaniną etanolu z woda do 100 części.
Środek wykrztuśny. Doustnie w dawkach jednorazowych 0,5 g, kilka razy dziennie.
Z uwagi na kontrowersje wokół talku, proponuję zastąpić go glinką białą lub bentonitem.
Rp. 2. Spiritus camphoratus, spirytus kamforowy
Camphora 10 cz.
Aethanolum 95% 65 cz.
Aqua 25 cz.
Kamforę rozpuścić w etanolu 95%, dolać wody i, o ile zajdzie potrzeba, przesaczyć.
Środek rozgrzewający, antyseptyczny i przeciwbólowy do użytku zewnętrznego (wcieranie).
Rp. 3.Unguentum Acidi borici, maść borna
Acidum boricum 10 cz.
Vaselinum album 90 cz.
Kwas borowy rozetrzeć dokładnie z około 10 cz. stopionej wazeliny białej i następnie dodawać stopniowo resztę wazeliny, dokładnie mieszając.
Maść antyseptyczna, do użytku zewnętrznego.
Rp. 4. Unguentum Zinci oxydati, maść z tlenkiem cynkowym
Zincym oxydatum 10 cz.
Adeps suilus 90 cz.
Tlenek cynku umieścić w ogranym moździerzu porcelanowym, dodać część stopionego smalcu i ucierać do utworzenia jednostajnej mieszaniny, po czym dodać resztę stopionego smalcu, ucierając dopóki maść nie zastygnie.
Maść wysuszająca, przeciwzapalna i antyseptyczna. Do użytku zewnętrznego.
Przyrządzać przez siedmiodniową macerację alkoholem 70%. Gęstość 0,906-0,916. Wskaźnik goryczy nie mniejszy niż 120. Doustnie w dawkach jednorazowych 0,5 g, 2-3 razy dziennie. Nalewka pobudza czynności wydzielnicze układu pokarmowego, pobudza trawienie.
Rp. 6. Tinctura Tormentillae, nalewka z kłączy pięciornika
Rhizoma Tormentillae 200 cz.
Aethanolum 95% 676 cz.
Aqua 324 cz.
Przyrządzać przez perkolację etanolem 70%. Nalewka powinna zawierać nie mniej niż 3% garbników. Gęstość 0,905-0,925.
Wywiera działanie przeciwzapalne, antyseptyczne i ściągające. Doustnie w dawkach jednorazowych 0,5-1 g. Zewnętrznie roztwory 5-100% (przemywanie, pędzlowanie; skóra, błony śluzowe).
Rp. 7. Pulvis Megnesiae cum Rheo, proszek troisty
Magnesium carbonicum 50 cz.
Radix Rhei 20 cz.
Saccharum 30 cz.
Oleum Foeniculi q.s.
Do miałko sproszkowanego cukru dodać kroplami olejek koprowy (na każde 10 g sacharozy 5 kropli olejku) i rozetrzeć w moździerzu. Zmieszać stopniowo z miałko sproszkowanym kłączem rzewienia i węglanem magnezu, przesiać przez sito 0,16 mmi zmieszać ponownie. Trwałość 3 miesiące.
Środek przeczyszczający i wiatropędny. Doustnie podawać po 1-3 g 1-2 razy dz., zależnie od wieku.
W związku z pandemią koronowirusa na ćwiczeniach z Receptury powinniśmy nauczyć się przygotowywać płyny dezynfekcyjne. Wzoruję się w tym momencie na publikacjach przedwojennych, własnych badaniach i doświadczeniach naukowców z okresu wielkiej pandemii wirusa grypy hiszpanki w latach 1918-1919 (wirus H1N1 typu A grypy, grypa hiszpanka zabiła w tym okresie wg różnych szacunków od 50 do 100 mln ludzi).
Podczas sterylizacji z określonego przedmiotu zostają usunięte wszystkie żywe drobnoustroje oraz wirusy. Celem dezynfekcji jest zabicie chorobotwórczych drobnoustrojów, które mogą zakazić ludzi, zwierzęta lub rośliny. Odkażanie ma na celu zapobieganie zakażeniom. Antyseptyka to zapobieganie, albo też zwalczanie zakażeń skóry i błon śluzowych (ran) za pomocą substancji chemicznych.
Wirusy w przeciwieństwie do bakterii, grzybów i pierwotniaków są bezkomórkowymi formami życia. Bezkomórkowa forma życia oznacza, że nie wolno wyników badań z zakresu skuteczności środków bakteriobójczych, bakteriostatycznych i fungistatycznych, czy grzybobójczych – odnosić do wirusów! Najmniejsze wirusy mają 20 nm średnicy, np. Parvovirus B19 wywołujący rumień zakaźny ma średnicę 20-24 nm, koronawirus SARS-CoV-2 wywołujący zespół ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej ma średnicę 60-140 nm. Genom wirusów zawiera dwuniciowy DNA, jednoniciowy DNA, dwuniciowy RNA lub jednoniciowy RNA. Stąd wyróżnia się wirusy DNA i RNA. Genom koronawirus SARS-CoV-2 składa się z jednoniciowego RNA ( ssRNA). Genom otoczony jest strukturą białkową. Powłoka białkowa otaczająca genom wirusa nosi nazwę kapsydu. Kapsydy są zbudowane z licznych podjednostek białkowych zwanych kapsomerami. Niektóre wirusy mają dodatkowe struktury, które są pomocne w zakażaniu gospodarza, np. otoczka błonowa otaczająca kapsyd. Takie otoczki pochodzą z błon komórkowych gospodarza. Zawierają one białka i glikoproteiny pochodzenia wirusowego oraz fosfolipidy i białka biomembran komórek gospodarza. Wirusy są pozbawione enzymów metabolicznych i struktur niezbędnych do translacji (rybosomów), czyli syntezy białek. Wirusy są pasożytami, mogą więc replikować się jedynie wewnątrz komórek gospodarza. Żyją kosztem substratów żywiciela. Budują swoją strukturę ze składników zawartych w komórkach zarażonego osobnika.
Efektywny i skuteczny środek odkażający powinien:
1) w krótkim czasie działać skutecznie odkażająco
2) działać na możliwie jak największą liczbę drobnoustrojów
3) być dobrze tolerowany przy zastosowaniu na skórę i błony śluzowe oraz rany
4) nie wywoływać alergii
5) po wchłonięciu nie powodować zatrucia
6) cechować się trwałością i stabilnością
7) ulegać biodegradacji
8) nie tracić aktywności w obecności wydzieliny surowiczej i ropnej, odchodów i krwi.
Wyróżnia się środki do dezynfekcji otoczenia i wydalin/wydzielin oraz przedmiotów. Środki do dezynfekcji otoczenia i wydalin oraz wydzielin służą do odkażania pomieszczeń, toalet, ścieków, patologicznych substancji. Z kolei substancje do dezynfekcji przedmiotów przeznaczone są do odkażania tkanin, powierzchni roboczych i narzędzi. Środki antyseptyczne służą do odkażania ran, skóry i błon śluzowych. Niejednokrotnie preparaty do dezynfekcji przedmiotów i antyseptyczne do ran służą również do odkażania rąk.
Dogłębne odkażanie rąk ma na celu usunięcie bakterii doraźnie występujących na skórze i stale występujących (jako naturalna mikroflora), namnażających się w warstwie rogowej skóry. Zatem środek odkażający musi cechować się dobrymi zdolnościami penetrującymi skórę. Stąd do takich preparatów dodaje się substancje powierzchniowo czynne, np. sole amoniowe, mydło, polisorbaty. Środek szybko ścinający białko, obkurczający naczynia krwionośne i przestwory międzykomórkowe oraz pory skórne, ściągający, może zadziałać zbyt powierzchniowo, przez co nie zniszczy drobnoustrojów w głębi skóry. Do środków odkażających ręce często dodaje się również składniki zapobiegające nadmiernemu wysuszeniu i zniszczeniu skóry, np. woski, skwalen, alkohole cukrowe, glicerynę, węglowodory, sylikony.
Środki odkażające przede wszystkim uszkadzają strukturę biomembran, których nie ma u wirusów. ma to więc znaczenie w przypadku bakterii, czy grzybów patogennych. Takie substancje niszczą wtedy strukturę lipoproteinową błon komórkowych, np. obniżają napięciem powierzchniowe, denaturują białka receptorowe i transportowe. Inne z kolei uszkadzają enzymy błonowe lub wewnątrzkomórkowe. Należy pamiętać, że wirusy takich enzymów nie mają, bowiem nie posiadają budowy komórkowej!. Niektóre substancje odkażające niszczą kwasy nukleinowe, jednak zanim to nastąpi muszą przeniknąć przez struktury białkowe. Takie preparaty działają na wirusy. Również substancje odkażające reagujące z kapsydem wirusowym degradują strukturę wirusa. Niebezpieczne dla wirusów są substancje utleniające grupę merkaptanową –SH do disiarczku oraz reagujące z kwasami nukleinowymi, np. kwas nadoctowy, nadmanganian potasu, nadtlenek benzoilu, dwuchromiany i in. Aldehydy reagują z grupami aminowymi białek drobnoustrojów. Po utworzeniu związków N-hydroksymetylu, jako niestabilnego stadium pośredniego, białkowe łańcuchy zostają ze sobą nieodwracalnie połączone poprzez atom węgla grupy karbonylowej. Alkohole i fenole uszkadzają białka i lipidy błonowe.
Nie jest prawdą, że alkohol 50% i o niższym stężeniu zniszczy wirusy. Wiele białek nie jest wrażliwych na działanie niskoprocentowego alkoholu, nie ulega denaturacji. Roztwory alkoholu służą nawet do ekstrakcji niektórych frakcji białek roślinnych, zwierzęcych, bakteryjnych, czy wirusowych. Do dezynfekcji należy używać alkoholu etylowego C2H5OH lub propylowego (izopropanolu) C3H7OH o stężeniu od 70 do 80%. Alkohol 60% nie jest pewny w działaniu, a obecność w środowisku substancji organicznych zawsze obniża efektywność antyseptyczną alkoholu propylowego lub etylowego.Stąd minimum 65-70% alkohol jest przydatny jako antyseptyk i środek dezynfekcyjny. Nie może być również alkohol wysokoprocentowy, powyżej 80%, bo ten działa powierzchniowo na bakterie i wirusy, nie wnika do wnętrza zarazków i przez to staje się bezużyteczny. Obecność wody (20-30%) jest warunkiem bakteriobójczego i przeciwwirusowego działania alkoholu.
Spory bakterii nie są wrażliwe na alkohole!
Związki chloru również są średnio efektywne wobec wirusów. Zatem wszelkiego rodzaju chloraminy i podchloryn nie zadziała efektywnie niszcząco na wirusy, o czym wiedziano już przed II wojną światową. Chloramina B i T działa niszcząco na wirusy lepiej niż podchloryn sodu lub wapnia.
Ciekawe jest również, że jodofory zawiodły w chorobach wirusowych. Wirusy są słabo wrażliwe na Polyvinylpyrrolidon ( „PVP“ = „Povidon”) oraz jodoform. Jodyna działa przeciwwirusowo dzięki obecności etanolu! Płyn Lugola nie wpływa niszcząco na wirusy w wystarczającym stopniu!
Wirusy są wrażliwe na aldehyd glutarowy. Działa aktywnie przy pH 7,5-8,5. Stosowano 2% roztwory aldehydu glutarowego do dezynfekcji powierzchni (posadzki, ściany, sprzęt). Trzeba zwrócić uwagę na pH roztworu (np. dodatek do mydła potasowego lub sodowego).
Wirusy niszczy aldehyd mrówkowy, czyli formaldehyd. Roztwór wodny formaldehydu (35-37%) nosi nazwę formaliny. Formalina 2-5% (roztwór wodny) lub z dodatkiem alkoholu 15-20% jest wystarczająca do zniszczenia wszystkich wirusów. Niestety przykro pachnie, drażni śluzówki, denaturuje białko skóry (skóra staje się twarda, sucha, pękająca, z bolesnymi ranami), przez co nie nadaje się do dłuższego stosowania. Nie zaleca się również używania w obecności dzieci i osób z chorobami nieżytowymi układu oddechowego. Jednakże jeżeli chcemy zdezynfekować posadzki/podłogi, ściany, przedmioty itd. jest to niewątpliwie środek skuteczny i pewny w działaniu. Do formaliny dodawano dawniej metanol, etanol lub propanol, aby zwiększyć jej przenikliwość do wirusów, bakterii i grzybów. Prątki gruźlicy są średnio wrażliwe na formalinę. Spory bakterii praktycznie niewrażliwe. Bakterie Gram-dodatnie średnio wrażliwe, natomiast bakterie Gram-ujemne i grzyby są wrażliwe na formalinę. Ropa, krew i odchody obniżają skuteczność formaliny.
Związki fenolowe są słabo rozpuszczalne w wodzie i mają silny zapach. Działają bójczo na formy wegetatywne bakterii i grzyby. Wywierają wpływ przeciwwirusowy. Nie działają na spory bakterii. Lepiej działają w środowisku kwaśnym, a nie zasadowym!. Białka, oleje, odchody, wydzielina ropna zmniejszają efektywność związków fenolowych. Chlorek sodu, metale i kwasy podnoszą aktywność bójczą i statyczną fenoli. Jeżeli zmieszamy krezol z mydłem potasowym uzyskamy lizol o charakterystycznym i przenikliwym zapachu (50% roztwór krezolu w mydle potasowym płynnym). 2-5% roztwór lizolu był używany do zmywania powierzchni, sprzętu, a w czasie wojny również obmywania skóry. Do tej grupy należy fenol (kwas karbolowy), tymol, karwakrol, pirogalol, krezol, 2-naftol i in.
Kwas nadoctowy jest wyjątkowy pod względem działania bójczego i statycznego. Niszczy skutecznie wirusy, bakterie Gram-dodatnie, Gram-ujemne, spory bakteryjne i grzyby. W sprzedaży jest około 40% roztwór kwasu nadoctowego. Ma silne właściwości utleniające. Nadaje się do dezynfekcji wszystkiego, w roztworach wodnych 0,25-2,5%. Świetnie odkaża skórę. Roztwory wodne nie są trwałe, ważne tylko 1 dobę, stąd konieczność ciągłego ich przygotowywania. Stężony kwas nadoctowy jest wysoce niebezpieczny, wybuchowy, przy jego rozcieńczaniu zachowujemy wysoką ostrożność.
Chlorheksydyna jest dobrze rozpuszczalna w wodzie i alkoholu. Nie drażni tkanek. Przyjemnie pachnie. Bakterie Gram-dodatnie są średnio wrażliwe. Bakterie Gram-ujemne nie są wrażliwe. Prątki gruźlicy i spory bakterii nie są wrażliwe. Wirusy nie są wrażliwe lub są słabo wrażliwe. Generalnie kiepski środek dezynfekcyjny i antyseptyczny.
Czwartorzędowe związki amoniowe, np. benzalkonium, cetrimonium, cetalkonium działają bakteriobójczo na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Nie działają na pierwotniaki i i słabo działają na wirusy oraz grzyby. Mają właściwości detergentów (emulgator kationowy). Nie drażnią skóry. Zmniejszają napięcie powierzchniowe.
Kwas borowy i boran sodowy nie działają na wirusy w praktyce.
Ozon O3 działa wybitnie przeciwwirusowo i bójczo wobec bakterii oraz grzybów beztlenowych. Rozkłada się do tlenu O2. W czasie pandemii wskazane jest ozonowanie pomieszczeń za pomocą ozonatorów, a następnie ich wietrzenie.
Woda utleniona H2O2 – 3% jest jednak zbyt słaba i w obecności krwi oraz przesączu osocza krwi oraz ropy ulega szybkiemu rozkładowi pod wpływem katalazy. Działa zbyt powierzchniowo i zbyt krótko.
Nadmanganian potasu KMnO4 wywiera wpływ antywirusowy, przeciwgrzybiczy i antybakteryjny. Posiada też właściwości odwaniające, przeciwzapalne i utleniające. Nadaje się do kąpieli, płukanek, przemywania skóry i ran.
Tymol i eugenol oraz odpowiednio olejek eteryczny tymiankowy i goździkowy niszczą wirusy, bakterie i grzyby silniej niż kwas karbolowy (fenol).
Tlenek etylenu działa bakterio-, grzybo- i wirusobójczo. Stosowany jest do sterylizacji wrażliwych na wysoką temperaturę leków i narzędzi chirurgicznych oraz do wyjaławiania środków spożywczych i odzieży. Jest efektywny przy dużej wilgotności powietrza. Niestety drażni układ oddechowy i oczy. Pomieszczenia po jego użyciu trzeba wietrzyć.
Bardzo cennymi substancjami przeciwwirusowymi są olejki eteryczne. Olejki można rozpuścić w spirytusie 70-80%, w octanie etylu oraz w mieszaninie eteru dietylowego z etanolem 80-90%. Dobrze rozpuszczają się w benzynie ekstrakcyjnej i acetonie. Rozpuszczalniki te same w sobie działają antyseptycznie i uszkadzają strukturę wirusów, bakterii i grzybów. Olejki mają jednak charakterystyczny zapach, przez co ograniczone jest ich stosowanie w publicznych instytucjach, czy placówkach zdrowia. Olejki mogą wywołać reakcje alergiczne. Sprawdziły się jednak w zwalczaniu zakażeń wirusowych i bakteryjnych, były oficjalnie stosowane w medycynie, zanim wprowadzono do lecznictwa chemioterapeutyki syntetyczne (sulfonamidy, fluorochinolony) oraz antybiotyki. Używane były również w czasie rozmaitych pandemii/epidemii do aromatyzowania pomieszczeń, inhalacji, nasączania maseczek ochronnych, odkażania ubrań i ciała. Można je łączyć z środkami powierzchniowo czynnymi (np. mydła, czwartorzędowe związki amonowe), przez co nabierają lepszych zdolności penetrujących patogeny. Alkohol, eter, octan etylu, aceton, benzyna, chloroform i glikol propylenowy zwiększają siłę bójczą olejków eterycznych. W dawnych miksturach odkażających udział olejków w wymienionych rozpuszczalnikach był niski, rzędu 0,2-0,25-0,5, rzadziej ponad 1, czy 2%.
Do olejków przeciwwirusowych należą, między innymi: olejek z drzewka herbacianego, olejek tymiankowy, olejek lebiodkowy, olejki z roślin cytrusowych (np. cytrynowy, pomarańczowy, bergamotowy), olejek z trawki cytrynowej, olejek lawendowy, olejek eukaliptusowy, olejek cynamonowy, olejek anyżowy, olejki z drzew iglastych (np. cedrowy, pichtowy, daglezjowy, modrzewiowy), olejek melisowy, olejek z ziela angielskiego (korzennika lekarskiego), olejek z mirtu cytrynowego (Backhousia).
Rp.1. Płyn odkażający.
Olejek herbaciany 5 ml
Olejek eukaliptusowy 5 ml
Olej rycynowy lub lanolina 10 g
Izopropanol lub etanol skażony 71-75% ad 1000 ml (1 L)
DS. Lanolinę lub olej rycynowy wykłócić w alkoholu, dodać olejki, dopełnić alkoholem do 1000 ml. Płyn opalizujący, nie wysusza skóry. Do zmywania powierzchni, odkażania przedmiotów, narzędzi, skóry, opryskiwania w sprayu.
Rp.2. Płyn odkażający.
Olejek eukaliptusowy 10 ml
Fenol krystaliczny lub cresolum 1 g
Olej rycynowy lub lanolina 5-10 g
Propanol izopropanol lub etanol 71-75% do 1000 ml
Rp. Płyn odkażający 3.
Olejek eukaliptusowy (Oleum Eucalypti) 10 ml
Tymol (thymolum) 1 g
Kwas octowy 95-99% (Acidum aceticum) 5 ml lub (seu) Kwas mlekowy (acidum lacticum) 80-90% 5 ml
Izopropanol (isopropanolum = propan-2-ol) 75-80% do (ad) 1000 ml (dopełnić do 1000 ml)
Składniki mieszać do uzyskania klarownego roztworu.
Płyn nadaje się do spryskiwania i przemywania skażonych przedmiotów, powierzchni oraz skóry.
Wymienione płyny można pół na pół wymieszać z detergentem i po rozcieńczeniu wodą (60-100 ml/3-6 L wody gorącej) stosować do zmywania powierzchni oraz mycia różnych urządzeń (np. klawiatury, myszki komputerowe, blaty stołów, poręcze).
Rp. 4. Mydło potasowe odkażające
Olejek eukaliptusowy 10 ml
Fenol krystaliczny, thymol lub cresolum 1 g
Gliceryna 50 ml
Izopropanol lub etanol 70% 50 ml
Mydło potasowe lub marsylskie płynne ad 1000 ml (dopełnić do 1 L).
Do mycia skóry.
Wysuszone dłonie (wskutek częstego mycia) najlepiej smarować maścią z witaminą A (dostępna w aptekach), maścią Echinacin (Madaus), maścią lub kremem z pantenolem oraz maścią lub kremem Linomag, maścią Alantan lub Alantan Plus, albo maścią allantoinową (kremem allantoinowym) zawierającą 2-3% alantoiny (np. na eucerynie, lanolinie).
Rp. Krem do rąk pielęgnujący i antyseptyczny.
Olej konopny lub migdałowy 15 g
Alkohol cetylowy lub olej kokosowy 10 g
Lanolina lub euceryna 10 g
Gliceryna 10 g
Wosk pszczeli 5 g
Azulan lub Azucalen – płyn 1 g (w aptekach)
Olejek lawendowy lub herbaciany 1 g
Masło Shea lub kakaowe ad 100 g
DS. Składniki stałe rozpuścić na łaźni wodnej, wymieszać, na końcu dodać olejek eteryczny, schłodzić w lodówce.
20 lat temu opublikowałem w internecie przegląd środków antyseptycznych stosowanych w medycynie. Na tej stronie jest wiele przydatnych informacji. Zapraszam do czytania:
Najnowsze komentarze